previous sub-section
Ten The Ordo for the Coronation of King Roger II of Sicily: An Example of Dating from Internal Evidence
next chapter

Incipit Ordo Ad Regema Benedicendum, Quando Novus A Clero Et Populo Sublimaturb In Regnum.

1. Primuma exeunte illo thalamum unus episcoporum dicatb orationem:

Omnipotens sempiterne deus, qui famulum tuum N. regni fastigio dignatus es sublimare, tribue ei, quesumus, ut ita in huius saeculi cursu cunctorum in commune salutem disponat, quatenus a tue veritatis tramite non recedat. Per.

2. Postea suscipiant illum duo episcopi dextra levaque honorifice parati habentes sanctorum reliquias collo pendentes, ceteria autem clerici sint casulis adonati, precedentesa cum sanctob evangelio et duabus crucibus cum incenso boni odoris ducant illum ad ecclesiam canentes responsoriumc :

Ecce mitto angelum meum. Vers.: Israel si me audieris , cuncto eum vulgo sequente add hostium ecclesie.

3. Clerusa subsistat et archiepiscopus dicat hancb orationem:

Deus, qui scis genus humanum nulla virtute posse subsistere, concede propitius, ut famulus tuuscquem populo tuo voluisti preferri ita tuo fulciatur adiutorio, quatenus quibus potuit preesse valeat et prodesse. Per.

4. Introeuntes autem precedentesa clerici decantentb : Domine salvum fac regem , usque introitumc chori.

Lemma. a) reg. ben.] ben. reg. MV. b) sullimatur S.

1. a) Primo MV. b) dicit S.

2. a) ceteri—precedentes om . MV. b) sancto om . S. c) resp. om . S. d) ad hostium eccl.om. S.

3. a) Ad hostium ecclesie clerus S. b) dicit hanc S; dicat hanc sequentem MV. c) tuus N. C.

4. a) procedentes V. b) dicant MV; decantent responsorium C. c) ad introitum S; in introitum corr . M.


171

5. Tunc episcopus metropolitanus dicata hanc sequentem orationem:

Omnipotens sempiterne deus, celestium terrestriumque moderator, qui famulum tuum N. ad regni fastigium dignatus es provehere, concede, quesumus, ut a cunctis adversitatibus liberatus et ecclesiatice paciscdono muniatur et ad eterne pacis gaudia te donante pervenire mereatur. Per.

6. Ibi autem ante chorum designatus rex pallium et arma deponat atque inter manus episcoporum perductus in chorum usque ad altaris gradus incedat, cunctoque pavimento tapetibusa et palliolis contecto, ibi humiliter totus in cruce prostratus iaceat una cum episcopis et presbyteris psallentibus letaniamb , duodecim apostolosc ac totidem martyres, confessores et virgines. Et inter cetera inferenda sunt ista:

Ut dhunc famulum tuum N. in regem eligere digneris. Te rogamus.

Ut eum benedicere et sublimare digneris. Te rogamus.

Ut eum ad imperii fastigium perducere digneris. Te rogamus.

7. Sublimatus autem princeps interrogetur ab episcopo metropolitanoa :

Vis sanctam fidem abcatholicis viris tibi traditam tenere et operibus observare? c Resp. Volo.

Int. Vis sanctis ecclesiis ecclesiarumque ministris tutor ac defensor esse? Resp. Volo.

Int. Vis regnum tibi a deo concessumd iusticia regere et defendere? Resp. Volo, et in quantum divino fultus adiutorio ac solacio omnium sanctorume valuero, ita me per omnia fideliter acturum promitto.

8. Deinde ipse domnus metropolitanus affatur populum hisa verbis:

Tali principi ac rectori vos subicere ipsiusque regnum firmare, firma fide stabilire atque iussionibus illius obtemperare debetis iuxta apostolum: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit regi quasi precellenti:

9. Tunc ergo aa circumstante clero et populo unanimiter dicaturb :

Fiat. Fiat. Amen.c

10. Postea vero, eo devote inclinato, dicatur ab uno episcopoa oratiob :

Benedic, domine, hunc regem nostrum, qui regna omnium moderaris a seculo, et tali eum benedictione glorifica, ut davitice teneat sublimitatis sceptrum et glorificatus in eius protinus reperiatur merito. Da ei, te inspirantec, cum mansuetudine ita regere populum, sicut Salomonem fecisti regnum optinere pacificum. Tibi semper cum timore sit subditus,

5. a) dicit S. b) sequ. om. C. c) paucis M.

6. a) tapetis MV. b) letaniam id est C. c) apostolos—virgines] apostolorum ac totidem martirum confessorum virginum MV. d) Et CS.

7. a) metr. om. C. b) a. c. v.] catholicam iuris C. c) obs.] exercere MV. d) traditum et concessum MV. e) suorum C.

8. a) his verbis] ita MV.

9. a) a om. CS. b) dicitur SV; dicant C. c) Amen] Fiat C.

10. a) ep. or. om. C; b) hec or. S. c) inspiramine S. d) providens S. e) tribuat MV. f) Per om. CS.


172

tibique militet cum quiete. Sit tuo clipeo protectus cum proceribus, et ubique tua gratia victor existat. Honorifica eum pre cunctis regibus gentium. Felix populis dominetur, et feliciter eum naciones adornent. Vivat inter gencium catervas magnanimus. Sit individue equitatis singularis protector. Locupletet eum tua previdensddextera. Frugiferam optineat patriam, et eius liberis tribuaseprofuturam. Presta ei prolixitatem vite per tempora, et in diebus eius oriatur iusticia et eterno glorietur in regno. Per.f

11. Oratioa :

Omnipotens eterne deus, creator omnium, imperator angelorum, rexbregnancium dominusque dominancium, qui Abraham fidelem famulum tuum de hostibus triumphare fecisti, Moysi et Iosue populo prelatis multiplicem victoriam tribuisti, humilemque David puerum tuum regni fastigio sublimasti, et Salomonem sapiencie pacisque ineffabili munere ditasti, repice, quesumus, ad preces humilitatis nostre, et super hunc famulum tuum N.cquem supplici devotione in regem eligimus benedictionum tuarum dona multiplica, eumque dextere tue potentiadsemper ubique circumda, quatenus predicti Abrahe fidelitate firmatus, Moysi mansuetudine fretus, Iosue fortitudine munitus, Salomonis sapiencia decoratus, tibi in omnibus placeat, et per tramitem iusticie inoffenso gressu semper incedat, ecclesiamque tuam deinceps cum plebibus sibi annexis ita enutriat ac doceat, muniat et instruat, contraqueevisibiles et invisibiles hostesfeiusdem potenter regaliterque tue virtutis regimen administret, et ad veregfidei pacisque concordiam eorum animos, te opitulante, reformet h, ut horum populorum debita subiectione fultus, cum digno amore glorificatus, ad paternum decenter solium tua miseracione conscendere mereatur. The quoque proteccionis galea munitus, et scuto insuperabili iugiter protectus, armisque celestibus circumdautus, optabilis victorie triumphum feliciter capiat, terroremque sue potencie infidelibus inferat, et pacem tibi militantibus letanter reportet. Per dominum nostrum qui virtute sancte crucis tartara destruxit, regnoque diaboli superato ad celos victor ascendit, in quo potestas omnisque regni consistit victoria, qui est gloriaihumilium et vita salusque populorum. Qui tecum.

12. Deinde ab altero episcopo dicatur hec oratio:

Deus inenarrabilis auctor mundi, conditior humaniageneris, gubernator imperii, qui ex utero fidelis amici tui patriarche nostri Abrahe preelegisti reges seculi profuturos, tu presentem regem huncbcum exercitu suo per intercessionem omnium sanctorum uberi benedictione locupleta et in solium regni firma stabilitate conecte. Visita eum sicut Moysen in rubo, Iesu Nave in prelio, Gedeon in agro, Samuelem in templo, et illa eum benedictione syderea ac sapiencie tue rore perfunde, quam beatus David in psalterio Salomonem filium eius te remunerante percepisse decantat e celo. Sis ei contra acies inimicorum lorica, in adversis galea, in prosperis paciencia, in proteccione clipeus sempiternus, et presta, ut gentes illi teneant fidem, proceres sui habeant pacem, diligant caritatem, abstineantcse a

11. a) Or. om. MV; Deinde ab altero episcopo hec dicatur or. S. b) rex om, C. c) N. om. C. d) potentie CS. e) contraque hostes MV; c. omnes S. f) hostes om. MSV. g) vere] nostre S. h) informet MV. i) gloria] victoria C.

12. a) hum. gen.] gen. hum. C. b) hunc om. V; hunc N. C. c) abstineant—veritatem om. C.


173

cupiditate, loquantur iustituam, custodiant veritatem.cEt ita populus iste sub eius imperio pullulet coalitus benedictione eternitatis, ut semper maneant tripudiantes in pace atque victores. Quod ipse.

13. Tunc ab episcopo metropolitano ungantura manus de oleo sanctificato:

Unguantur manus iste de oleo sanctificatob, unde uncti fuerunt reges et prophete, et sicut unxit Samuel David in regem, ut sis benedictus et constitutus rex super populum istum quem dominus deus tuuscdedit tibi ad regendum etd gubernandum. Quod ipse.

14. Sequitura oratio:

Respice, omnipotens deus, hunc gloriosum regem N. abserenis obtutibus, et sicut benedixisti Abraham, Ysaac et Iacob, sic illum largis benediccionibus spiritualiscgracie cum omni plenitudine tue potencie irrigare atque perfundere dignare.d Habundanciam frumenti, vini et olei, et omnium frugum opulenciam, ex largitate divini muneris longa per tempora tribue, ut illo regnante sit sanitas corporum in patria, et pax inviolata sit in regno, et dignitas gloriosa regalis palacii, maximoesplendore regie potestatis oculis omnium fulgeat, luce clarissima clarescat, atque splenderefquasi splendidissima fulgura, maximo perfusa lumine, videatur. Tribue ei, omnipotens deus, ut sit fortissimus protector patrie et consolatorgecclesiarum atque cenobiorum sanctorum, maxime cum pietate regalis munificentie, atque ut sithfortissimus regum, triumphator hostium, ad opprimendas rebelles et paganas naciones. Sitque suis inimicis satisiterribilis, pre maxima fortitudine regalis potencie, optimatibus quoque ac precelsis proceribus kac fidelibus sui regni sit magnificus et amabilis et pius, ut ab omnibus timeatur atque diligatur. Reges quoque de lumbis eius per successiones temporum futurorum egrediantur regnum hoc regere totum, et post gloriosa tempora atque felicia presentis vite gaudia sempiterna in perpetua beatitudine habere mereatur.lQuod ipse.

15. Postea aba episcopo metropolitano unguanturb de oleo sanctificato caput pectus scapule ambeque compages brachiorumc :

Ungo te in regem de oleo sanctificato. In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen.

16. Spiritusasancti gratia humilitati nostre officio in te copiosabdescendat, ut sicut manibus nostris indignis oleo materiali pinguescis exterius oblitus, ita eius invisibili unguedine delibutus impinguari merearis interius, eiusque spiritualic unccione perfectissime semper imbutus et inlicita declinare tota mente et spernere discas et utilia anime tue iugiterdcogitare optare atque operari queas. Auxiliante domino nostro Iesu Christo, qui cume deo.

13. a) ungatur CS. b) sacrato MV. c) tuus om. C. d) et ad MV.

14. a) S. o. om. MV. b) a om. MV. c) spiritualibus C. d) digneris MV. e) max. om. S. f) splendore MV. g) consolatorum MV. h) sit om. C. i) satis om. C. k) proceribusque V. l) mereantur C.

15. a) ab ep.] a MV. b) ungantur M; ungatur C. c) br. et dicat MV; br] membrorum S.

16. a) Lemma : Oracio C. b) gloriosa S. c) speciali V. d) iug. cog. opt.] cogitare iugiter et optare MV. e) cum deo] tecum V.


174

17. Deindea dicatur hec oracio:

Deus qui es iustorum gloria et misericordia peccatorum, qui misisti filium tuum preciosissimo sanguine suo genus humanum redimere, qui conterisb bella et propugnator es in te sperancium, et sub cuius arbitrio omnium regnorum continetur potestas, te humiliter deprecamur, ut presentem famulum tuum N. in tua misericordia confidentem in presenticsede regali benedicas eique propicius adesse digneris, ut qui tua expetit proteccione defendi omnibus sit hostibus fortior. Fac eum, domine, beatum esse et victorem de inimicis suis. Corona eum corona iusticie et pietatis, ut ex toto corde et ex tota mente in te credens tibi deserviatd, sanctam tuam ecclesiam defendat et sublimet, populumqueea te sibi commissum iuste regat; nullis insidiantibus malis eum in finiusticiamg vertat. Accende, domine, cor eius ad amorem gracie tuehper hoc unccionis oleum, unde unxisti sacerdotes, reges et prophetas, quatinus iusticiam diligens peritramitem familiariter iusticie populum ducens postiperactaka te disposita in regna excellencia annorum curricula pervenire ad eterna gaudia mereatur. Per eundem.

18. Aliaa :

Deus, dei filius, Iesus Christus, dominus noster, qui a patre oleo exultacionis unctus est pre participibus suis, ipse per presentem sacreb unguedinis infusionem spiritus paracliti super caput tuum infundat benediccionem eademque usque ad interiora cordis tui penetrare faciat, quatenus hoc visibili et tractabili dono invisibilia percipere et temporali regno iustis moderaminibus exsecuto eternaliter cum eo regnare merearis. Qui solus sine peccato rex regum vivit et gloriatur cum deo patre in unitate.

19. Posteaa ab episcopis ensem accipiat et cum ense totum sibi regnum fideliter ad regendum secundum supradicta verba sciat esse commendatum dicente metropolitano:

Accipe gladium per manus episcoporum licet indignas vice tamen et auctoritate sanctorum apostolorum consecratas tibi regaliter impositum nostreque benediccionis officio in defensionem sancte dei ecclesie divinitus ordinatum. Et esto memor de quo psalmistabdicit: Accingere gladio tuo super femur tuum, potentissime, ut inchoc per eundem vim equitatis exerceas, molem iniquitatis potenter ddestruas et sanctam dei ecclesiam eiusque fideles propugnes atque protegas, nec minus sub fide falsos quam christiani nominis hostes execres ac destruas, viduas et pupillos clementer adiuves ac defendas, desolata restaures, restaurata conserves, ulciscaris iniusta, confirmes bene disposita, quatenus hec ineagendo virtutum triumpho gloriosus iusticieque cultor egregius cum mundi salvatore, cuius tipum geris in nomine, sine fine merearis regnare. Qui cum .f

20. Accinctus autem ense similiter ab illis armillas et pallium et anulum accipiat dicente metropolitano:

17. a) D.d.h.] Sequitur MV. b) ceteris C. c) presente CS. d) serviat C. e) populumque tuum MV. f) in om. C. g) iusticiam S. h) tue] eius S. i) per—post om. C. k) acta S.

18. a) Alia om. MV; Alia oratio S. b) sacri CS.

19. a) Postea] post hec C. b) psalmista propheta CS. c) in om. S. d) conteras potenter destruas MV. e) in om. V. f) cum deo C; cum patre S.

20. a) perseverabilis MV. b) locuples C. c) cui S; cuius C.


175

Accipe regie dignitatis anulum et per hunc in te catholice fidei cognosce signaculum, quia ut hodie ordinaris caput et princeps regni ac populi, ita perseverabisaauctor ac stabilitor christianitatis et christiane fidei, ut felix in opere, locuplexbin fide cum rege regum glorieris. Per eundem qui cest honor.

21. Postea sceptrum eta regnum accipiat dicente sibi ordinatore:

Accipe virgam virtutis atque equitatis qua intelligas mulcere pios etbterrere reprobos, errantibus viam pandere, lapsis manum porrigere, disperdasque superbos etcrelevesdhumiles, et aperiat tibi hostium Iesus Christus, dominus noster, qui de se ipso ait: Ego sum hostium, per me si quis introierit, salvabitur; et ipse, qui est clavis David et sceptrum domus Israel, qui aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit. Sitque tibi auctor, qui educit vinctum de domo carceris, et umbra mortis, et in omnibus sequi merearis eum, de quo David propheta cecinit: Sedes tua, deus, in seculum seculi, virga equitatis virga regni tui. Et imitando ipsumediligas iusticiam et hodio habeas iniquitatem, quia propterea unxit te deus deus tuus ad exemplum illius quem ante secula unxerat oleo exultacionis pre participibus suis, Iesum Christum dominum nostrum.

22. Postea metropolitanus reverenter coronam capiti regis imponat dicens:

Accipe coronam regni que licet ab indignis, episcoporum tamen manibus capiti tuo umponitur quamque sanctitatis gloriam et honorem et opus fortitudinis expresse signare intelligas, et per hanc te participem ministerii nostri non ignores, ita ut, sicut nos in interioribus pastores rectoresque animarum intelligimur, tu quoque in exterioribus verus dei cultor strenuusque contra omnes adversitates ecclesie defensor regnique a deo tibi datia et per officium nostre benedictionis in vice apostolorum omniumque sanctorum tuo regimini commissi utilis executor regnatorque proficuus semper appareas, ut inter gloriosos adletas virtutum gemmis ornatus et premio sempiterne felicitatis coronatus cum redemptore ac salvatore Iesu Christo cuius nomen vicemque gestare crederis sine fine glorieris. Qui vivit et imperat deus cum deo patre in unitate.

23. Et ab eo statim dicatur benediccio super eum, que et tempore synodi super regem dicenda esta :

Benedicat tibi deusbcustodiatque te et, sicut te voluit super populum suum esse regem, ita in presenti seculo felicem et eterne felicitatis tribuat esse consortem. Amen.c

Clerum ac populum, quem sua voluit opitulatione in tua sanccione congregari, sua dispensacione et tua amministracione per diuturna tempora faciat feliciter grubernari. Amen.c

Quatenus divinis monitis parentes, adversitatibus carentes, bonis omnibus exuberantes, tuo imperio fideli amore obsequentesd, et in presenti seculo tranquillitate fruantur, et tecum eternorum civium consorcio potiri mereantur. Amen.c

Quod ipse prestare.

21. a) et om. MV. b) ac C. c) et om. C. d) reveles V. e) illum V.

22. a) traditi MV.

23. a) sit C. b) dominus MV. c) Resp. Amen C. d) exequentes MV.


176

24. Deinde coronatus honorifice per chorum ducatur de altari ab episcopis usque ad solium canente cleroa reponsoriumb : Desiderium anime eius.c

25. Deinde dicata sibi metropolitanus:

Stabet retine amodo locum, tibi delegatum per auctoritatem dei omnipotentis et presentem tradicionem nostram, omnium scilicet episcoporum ceterorumque dei servorum. Et quanto clerum sacris altaribus propinquiorem perpicisc, tanto eidpociorem in locis congruis honorem impendere memineris, quatinus mediator dei et hominum te mediatorem cleri eet plebis permanere faciat.

Hoc in loco sedere eum faciat domnus metropolitanus super sedem dicendot:

In hoc regni solio confirment get in regno eterno secum regnare faciat Iesus Christushdominus noster rex regum etidominus dominancium. Qui cum deo patre et spiritu sancto.

26. Tunc det illisa osculab pacis.

27. Cunctus autem cetus clericorum tali rectore gratulans sonantibus hymnis alta voce concinat: Te deum laudamus.

28. Tunc metropolitanusa missam celebretb plena processione.

29. Sequitur ordo missarum, si in feria evenerit, sed melius et honorabilius die dominico. Oracio:

Deus qui miro ordine universa disponis et ineffabiliter gubernas, presta, quesumus, ut famulus tuus rex N. hec in huius seculi cursu implenda decernat, unde tibi in perpetuum placere valeat.aPer.

30. Secreta:

Concede, quesumus, omnipotens dues, in salutaribus sacrificiis placatus, ut famulus tuus N. ad peragendum regalis dignitatis officium inveniatur semper idoneus et celesti patrie reddatur acceptus. Per.

31. Benedictio pontificis:

Omnipotens deus, qui te populi sui voluit esse rectorem, ipse celesti benedictione sanctificans eterni regni faciat esse consortem. Amen.

Concedatque tibi contra omnes fidei christiane hostes visibiles victoriam triumphalem et pacis equitatisque ecclesiastice felicissimum te fieri longe lateque fundatorem. Amen.

Quatenus, te gubernacula regni tenente, populus tibi subiectus christiane religionis

24. a) choro S. b) resp. om. C. c) eius om. M.

25. a) dicit SV. b) Ita S. c) prospicis S. d) eis S. e) clerici CS. f) dicens C. g) te confirmet C. h) Christus om. S. i) et om. C.

26. a) illi CS. b) osculum V.

28. om. S. a) episcopus metr. C. b) cel. pl. proc. om. C.

29. om. S. a) prevaleat C.

30. om. S.

31. om. CS.


177

curam custodiens undique tutus pace tranquilla perfruatur et te in concilio regum beatorum collocato eterna felicitate ibidem tecum pariter gaudere mereatur. Amen.

Quod ipse.

32. Ad complenduma :

Hecb, domine, salutaris sacrificii percepcio cfamuli tui N. peccatorum maculas diluatdet ad regendum secundum tuam voluntatem populum idoneum illum ereddat, utf hoc salutari misterio contra visibiles atqueginvisibiles hostes reddatur invictus, per quod mundus est divina dispensacione redemptus. Per.

33. Alia missa:

Deus cuius regnum est omnium seculorum, supplicationes nostras clementer exaudi et christianissimi regis nostri protege principatum, ut in tua virtute confidens et tibi placeat et super omnia regna precellat. Per.

34. Secretaa :

Sacrificiis, domine, placatus oblatis pacem tuam nostris temporibus clementer indulge. Per. b

35. Ad complendum:

Deus qui diligentibus te facis cuncta prodesse, da cordi regis nostri inviolabilem caritatis affectum, ut desideria de tua inspiracione concepta nulla possint temptacione mutari. Per.

Concordance:

1 = PRG LXXII 1, Sp 2393.
2 = PRG LXXII 2; cf. R.-J. Hesbert, Corpus Antiphonalium Officii 4 (1970).
3 = PRG LXXII 3, Sp 1276.
4 = PRG LXXII 4, cf. Ps. 19, 10.
5 = PRG LXXII 5, Sp 1275.
6 = PRG LXXII 6 (codd. CDRTV).
7 = PRG LXXII 7 (codd. CDV).
8 = PRG LXXII 8 (codd. CDRTV).
9 = PRG LXXII 9.
10 = PRG LXXII 10; GeA 2317.
11 = PRG LXXII 11.
12 = PRG LXXII 12; G 2029; KO 188.
13 = PRG LXXII 13 (codd. CDV).
14 = PRG LXXII 14 (codd. CDRTV); KO 191.

32. om. S. a) Ad compl.] Post comm. C. b) Hec/Te V. c) percepcio om. MV d) diluas C. e) illud C. f) et C. g) atque invisibiles om. MV.

33. om. CS.

34. om. CS. a) Secr. om. V. b) Per om. M.

35. om. CS.


178

15 = PRG LXXII 15 (codd. CDV).
16 = PRG LXXII 16 (codd. CDRTV); KO 191.
17 = PRG LXXII 17 (codd. CDRTV); KO 189.
18 = PRG LXXII 18; KO 188.
19 = PRG LXXII 19; KO 187.
20 = PRG LXXII 20; KO 187.
21 = PRG LXXII 21; KO 187.
22 = PRG LXXII 22.
23 = PRG LXXII 23; Moeller, Corpus ben. pont. No. 143 (vol. 1, p. 62f).
24 = PRG LXXII 24 (codd. CDRTV); cf. Hesbert, Corpus , 4 p. 106, no. 6412.
25 = PRG LXXII 25.
26 = PRG LXXII 26.
27 = PRG LXXII 27.
28 = PRG LXXII 28.
29 = PRG LXXIII 1, Sp 1277.
30 = PRG LXXIII 2, Sp 1278.
31 = PRG LXXIII 3; Moeller, Corpus no. 1667 (vol. 2, p. 682f).
32 = PRG LXXIII 4, Sp 1279.
33 = PRG LXXIV 1; V 2745, Sp 1331.
34 = PRG LXXIV 2; V 1395; G 918, 2713, Sp 1350.


179

previous sub-section
Ten The Ordo for the Coronation of King Roger II of Sicily: An Example of Dating from Internal Evidence
next chapter