Preferred Citation: Jaini, Padmanabh S. Gender and Salvation: Jaina Debates on the Spiritual Liberation of Women. Berkeley:  University of California Press,  c1991 1991. http://ark.cdlib.org/ark:/13030/ft138nb0wk/


 

Nyayakumudacandre Strimuktivadaparicchedah

#1 tallaksana ca muktih pumsa eva na striyah, tasyah napumsakavat tadayogyatvat, tanmuktiprasadhakapramanasambhavac ca.

#2 nanv idam asti tatprasadhakam pramanam—asti strinam nirvanam, avikalakaranatvat; pumvat nirvanasya hi karanam ratnatrayam,

samyagdarsanajnanacaritrani moksamargah [Tattvarthasutra , i, 1]

ity abhidhanat. tac ca strisu vidyate, tathahi—sarvajoktarthanam idam ittham eveti sraddhanam samyagdarsanam, yathavad avagamah samyagjnanam, taduktavratasya yathavad anusthanam samyakcaritram, etad ratnatrayam. ere ca strisu siddhyat sarvakarmavipramoksalaksanam moksam sadhayati. nahi strisu ratnatrayasya kenacid virodho 'sti yato 'vikalakaranatvasiddhih syat.

#3 athocyate—striyo ratnatrayaviruddhah, pumso 'nyatvat; devadivat. supra-siddho hi devanarakatiryagbhogabhumijanam pumso 'nyesam devaditvena ratnatrayasya virodhah, evam strinam stritvenaivasya virodhah siddha iti.

#4 tad asamiksitabhidhanam, yato 'vikalakaranasya bhavato 'nyabhave bhavat virodhagatir bhavati.

#5 stritvasadbhave ca ratnatrayabhavah pratyaksatah, anumanat, agamad va pratiyeta? na tavat pratyaksatah, ratnatrayasyatindriyatvat. napy anumanatah, tadabhavavinabhavino lingasya kasyacid abhavat. napy agamat, tatra tadabhavavedinas tasyapy asambhavat. nahi suranarakadivat tatra tadabhavapratipadakam kiñcit pravacanavacanam sambhavati.

#6 nanv astu ratnatrayamatram tatra, na tad asmabhir nisidhyate, tasya moksaprasadhakatvat. yat tu moksaprasadhakam prakarsaparyantapraptam tasya tatrabhavat moksbhavah, iti.

From the Nyayakumudacandra , II, pp. 865-878, ed. M. K. Nyayacarya (Bombay: Manikacandra Digambara Jaina Granthamala, 1941). Reprinted with permission of the Trustees of MDJG.


196

#7 tad ayuktam, adrste virodhapratipatter anupapatteh. na khalu prakarsaparyantam praptam ratnatrayam asmakam drsyam, na cadrsyasya virodhah pratipattum sakyah, atiprasangat. na capratipannavirodhasya tasya tatrabhavo grahitum sakyah, atiprasakter eva.

#8 atha matam—anuminatah strinam nirvanabhavapratiter na tatra tatsadbhavabhyupagamo yuktah. tathahi—nasti strinam nirvanam, asaptamaprthivigamanabhavat; sammurchimadivad iti.

#9 tad asangatam, viparyayavyapter asiddhitah, tadgamanabhavasya nirvanabhavenavyapteh. iha yad yatra niyamyate tadviparyayena tadvipaksasya vyaptau niyamo drstah, yatha 'gnina dhumasya vyaptau dhumabhavena agnyabhavasya; simsapatvasya ca vrksatvena vyaptau vrksatvabhavasya simsapatvabhavena vyaptih. na caivam atra viparyayavyaptir asti; tadabhavas ca saptamaprthivigamanadeh nirvanam pratyakaranatvad avyapakatvac ca siddhah. nahi saptamaprthivigamanam nirvanasya ratnatrayavat karanam siddham, gunastakavad va vyapakam, yena tadabhave nirvanabhavah syat. na cakaranavyapakasya nivrttav akaryavyapyasya nivrttih, atiprasangat.

#10 caramadehaih niscitavyabhicaran ca—te hi tenaiva janmana muktibhajo na saptamaprthivim gacchanti, atha ca mucyante.

#11 kiñca,

visamagatayo 'py adhastat, uparisthat tulyam aSahasraram,
gacchanti ca tiryancah, tad adhogatyunata 'hetuh. [Strinirvanaprakarana , 6]

nahy adhogatau stripumsayor atulyam samarthyam iti sugatav apy atulyatvam yuktam, asubhaparinamasya subhaparinamam praty ahetutvat. tathahi—bhujagakhagacatuspatsarpajalacaranam visama 'dhogatih. bhujaganam samjninam prathamayam, khaganam trtiyayam, catuspadam pancamyam, sarpanam sasthyam, jalacaranam saptamyam adhobhumav utpadat, subhagatis tu sama sarvesam evaisam Sahasrarantasyopary utpadasya sambhavat.

#12 na ca vadadilabdhyabhavat tasam moksbhavah, ittham eva moksa iti niyamabhavat.

sruyante hy anantah samayikamatrasamsiddhah, [Tattvarthabhasyasambandhakarika , 27]

#13 yadi ca strinam yatha vadadyatisayah tapovibhavajanmano na sambhavanti tatha mokso 'pi na syat, tada "game tadatisayabhavavat moksabhavo 'py ucyeta. na hy asya parisesane kiñcin nibandhanam pasyamah.

#14 atha strinam vastralaksanaparigrahasadbhavan na moksah,

#15 tarhi moksarthitvat kin na tat tabhih. parityajyate? na khalu vastram pranah, te 'pi hi muktyarthina parityajyante, kim punar vastram?

#16 atha

no kappai niggamthie acelae hottae [Kalpasutra , v, 20]

ityagamavirodhas tasyah tatparityage,

#17 tarhi pratilekhanavan muktyangam eva tat syat. yathaiva hi sarvajnaih moksamargapranayakair upadistam pratilekhanam muktyangam bhavati, na punah parigrahah, tatha vastram apy avisesat. yadi ca dharmasadhananam sutravihitanam parigrahatvam syat, tatha ca tadupayinam moksabhavah syat.


197

#18 saty api vastre moksabhyupagame grhinam kuto na moksah, iti cet,

#19 mamatvasadbhavat. nahi grhi vastre mamatvarahitah mamatvam eva ca parigrahah. sati hi mamatve nagno 'pi parigrahavan bhavati. aryikayas ca mamatvabhavad upasargadyasaktam ivambaram aparigrahah.

#20 nahi yater api gramam grham va pravisatah karma nokarma cadadanasyaparigrahatve 'mamatvad anyat saranam asti.

#21 atha vastre jantutpatteh himsasadbhavatas caritrasyaivasambhavat katham moksapraptih?

#22 tan na, pramadabhave himsa'nupapatteh. pramado hi himsa.

pramattayogat pranavyaparopanam himsa [Tattvarthasutra , vii, 13]

ity abhidhanat. anyatha pindausadhisayyadau yater api himsakatvam syat.

#23 arhaduktena yatnena sañcarato 'sya pramadabhavad ahimsakatve aryikaya apy ahimsakatvam syad avisesat. tad uktam—

jiyadu ya maradu a jivo ayadacarassa nicchida himsa,
payadassa natthi bandho himsamettena samidassa. [Pravacanasara , iii, 1]

#24 na ca purusair avandyatvat strinam moksabhavah, ganadharadibhir vyabhicarat. re hi narhadadibhir vandyante, atha ca mucyante. tato ratnatrayam eva tatkaranam, na vandyatvam avandyatvam va.

#25 na ca mayabahulyat tasam nirvanabhavah, pumsam api tadbahulyasadbhavat. mohodayo hi tatkaranam, sa ca ubhayor apy avisistah.

#26 na ca hinasattvah. striyah, tato na nirvantity abhidhatavyam; yatah sattvam tapahsilasadharanam ihaistavyam nanyat, tasya nirvanam praty anangatvat. tac caryasu suprasiddham eva. uktañ ca—

garhasthye 'pi susattva vikhyatah silavattaya jagati,
Sitadayah katham tas tapasi visila visattvas ca. [Strinirvanaprakarana , 30]

#27 tatha,

atthasayam egasamaye purusanam nivvudi samakkhada,
thilingena ya visam sesa dasakatti boddhavva. [?]

ityady agamas ca strinirvane pramanam.

#28 athatra strisabdena strivedo grhyate.

#29 katham evam api strinam nirvananisedhah? yathaiva hi strivedena pumsah siddhis tatha strinam api syat, bhavo hi siddheh karanam.

#30 kiñca, dravyatah purusah bhavatah strirupo bhutva yatha nirvati, tatha dravyatah stry api bhavatah puruso bhutva kin na nirvati, avisesat?

#31 na ca siddhyato vedah sambhavati, anivrttibadarasamparaye evasya pariksayat.

#32 atha bhutapurvagatya ksapakasrenyarohanam yena vedena karoti tenasau mukta ity ucyate.

#33 nanu kim anenopacarena? striya eva stanaprajananadharmadimatya nirvanam astv iti.

#34 atra pratividhiyate. yat tavad uktam "avikalakaranatvat" ityadi, tatravikalakaranatvam asiddham. tatkaranam hi ratnatrayam, tat kim paramaprakarsapraptam sat tatkaranam syat, tanmatram va? yadi tanmatram, tada grhinam api


198

nirvanaprasangah. atha paramaprakarsapraptam, tan na; tatra tasya paramaprakarsatvanupapatteh. tathahi—nirvanakaranajnanadiparamaprakarsah strisu nasti, paramaprakarsatvat; saptamaprthivigamanakarana'punyaparamaprakarsavat.

#35 tatha cedam ayuktam "adrste virodhapratipatter anupapatteh" ityadi. pratyaksato hy adrsyasyarthasya virodhah pratipattum asakyo na tv anumanadito 'pi, anyatha katham saptamaprthivigamanakarana'punyaparamaprakarsasyapi tatra virodhapratipattih syat?

#36 yad apy uktam "saptamaprthivigamanabhavasya nirvanabhavenavyapteh" ityadi, tad apy ayuktam. akaryakaranasyapi Krttikodayat Sakatodayadeh pratipattidarsanat. avinabhavo hi gamyagamakabhave nibandhanam, na karyakaranatvadi, sa catrasty eva. na khalu tadatmyatadutpattyor evavinabhavo niyatah, Krttikodayadeh Sakatodayadikam praty agamakatvaprasangad iti. etac ca Saugatopakalpitavyaptivicaravasare saprapancam prapañcitam. atas ca "saptamaprthivigamanadeh nirvanam praty akaranatvad avyapakatvac ca" ityadi pratyuktam.

#37 katham caivamvadino arvagbhagabhavat parabhagabhavo nisciyeta, anayos tadatmyatadutpattilaksanapratibandhasambbavat?

#38 athatra ekarthasamavayah. sambandho 'sti, tasmad evanayor gamyagamakabhavo bhavisyati.

#39 nanu Naiyayikasya matam etan na Sitambarasya? na khalu samavayasiddhau tasya ekarthasamavayasiddhir upapadyate, tatsiddhipurvakatvat tasyah.

#40 astu va tatsiddhih, tathapy atas tayor gamyagamakabhave prakrtayor api so 'stu, tatrapy ekarthasamavayasadbhavat. yatraiva hy atmani saptamaprthivigamanayogyata samaveta, tatraiva muktigamanayogyata 'pi.

#41 na ca saptamaprthivigamanabhavat strinam nirvananisedhah sadhayitum

istah, yenoktadosanusangah syat.

#42 kim tarhi?

#43 paramaprakarsatvadd hetoh drstante siddhasadhyavyaptikat nirvanakaranibhavas tatra sadhayitum istah. tadabhavac ca nirvanabhavah svayam eva tatra setsyati. na khalu nirhetuka karyasyotpattih, atiprasangat. taro 'yuktam uktam "saptamaprthivigamanam na nirvanasya ratnatrayavat karanam" ityadi.

#44 yad api "caramadehair niscitavyabhicaram" ityady uktam, tad apy ayuktam. yatah saptamaprthivigamanabhavas tannirvarttanasamarthakarmarjanasamarthyabhavah. sa ca strisv evasti, na caramasaririsu. sruyate hi Bharataprabhrticakravarttinam caramasaririnam api prayanakasamaye saptamaprthivyam gamanayogyakarmarjana, devarcanasamaye tu Sarvarthasiddhav iti. utkrsto hi subhaparinamah yathakramam utkrstayah subhagater asubhagater va hetubhutam karma arabhate, tatparinamaprarambhe ca purusasyaiva samarthyam na striyah. yathaiva hi tasyas tivratarasubhapariname samarthyabhavah, tatha utkrstasubhapariname 'pi, utkrstasubhaparinamena ca muktih.

#45 etena "visamagatayo 'py adhastat" ityady api prativyudham, prakrstagatiprarambhahetubhutakarmoparjanasamarthasyaiva muktiyogyatopapatteh, na tadviparitasya. sruyate hi pratiniyatavantaragatiprarambhakakarmavasat pratiniyatotpadasthananam api narakanam ksapitakarmanam tiryagloke sarvesam api niyamatah samjnipancendriyesu tiryaksu manusyesu cotpadah, devanan ca tathavidhakarmavsat pratiniyatopapadasthanotpannanam tiryagloka eva tesv ekendriyesu ca niyamenotpada iti. na ca tathavidhakarmoparjanasama-


199

rthyena muktiyogyata sambhavati iti na muktiyogyatavicaravasare kiñcid anena prayojanam. yasya tuparistat prakrstasubhagatiprasadhane samarthyam tasyadhastat prakrstasubhagatiprasadhane 'pi tad asti, yatha pumsah. iti strinam prakrstayam subhagatau samarthyam abhyupagacchata 'subhagatav api tathavidhayam tad abhyupagantavyam. tatha ca

itthi chatthio aho na uppajjamti [?]

ityadibhavadiyagamavirodhah.

#46 yac canyad uktam "na ca vadadilabdhyabhavat tasam moksabhavah" ityadi, tad apy uktimatram. yatah, yatraihikavadavikriyacaranadilabdhinam api hetuh samyamaviseso nasti tatra moksahetur asau bhavisyatiti kah sudhih sraddadhita? vadalabdhih khalu Indradyasthanesu Brhaspatyadisv api pratibandhakesu satsu chalajatyadipariharena svatattvapratipadanasamarthyam. vikriyalabdhir Indradirupopadanasaktih. caranalabdhir gaganagamanasamarthyam. adisabdad aksinamahanasadilabdhiparigrahah. taddhetus ca samyamaviseso na strinam pravacane pratipadyate.

#47 yad apy abhihitam "agame vadadilabdhyatisayabhavavat moksabhavo 'py ucyeta" ityadi, tad apy abhidhanamatram; samyamavisesanisedhad evagame tasam moksabhavapratipadanaprasiddheh. suprasiddho hy agame pumsam moksahetor acelakyadisamyamavisesasya vidhih, strinam tu nisedhah. na ca karanabhave karyotpattih, atiprasangat. samyamamatram tu sad apy asam na moksahetuh, tiryaggrhasthadisamyamavat. tatha—nasti strinam moksah, parigrahavattvat; grhasthavat.

#48 yad apy uktam "pratilekhanavat muktyangam eva vastram" ityadi, tad apy acaru; yatah pratilekhanam tavat samyamapratipalanartham bhagavatopadistam, vastram tu kimartham upadistam iti?

#49 tad api tatpratipalanartham iti cet. tathahi—abhibhuyante prayena vivrtangopangasandarsanajanitacittabhedaih purusair angana 'krtapravaranah ghotikeva ghotakair iti.

#50 tatra kutas tas tair abhibhuyante, na punas te tabhir akrtapravaranatvavisese 'pi? iti vaktavyam.

#51 tasam alpasattvopetataya abhibhavyatvat cet, suprasiddho hy ayam vibhagah gavasvadau striprakrtir abhibhavya purusaprakrtir abhibhavika iti.

#52 tad etan mahamohavijrmbhitam! yasam atitucchasattvanam pranimatrenapy abhibhavah, tah sakalatrailokyabhibhavakakarmarasipraksayalaksanam moksam mahasattvaprasadhyam prasadhayantiti!

#53 yad apy uktam "yadi dharmasadhananam parigrahatvam syat" ityadi, tatra ko 'yam dharmah yatsadhanatvam vastrasya syat, punyavisesah samyamaviseso va? prathamapakse katham tan muktihetuh? agamavihitavidhina grhyamanasya grhasthavat punyasyaiva hetutvat. punyahetos ca muktihetutve danader api taddhetutvaprasangah.

#54 samyamahetutvam tu tasya durupapadam. bahyabhyantaraparigrahaparityago hi samyamah, sa ca yacanasivanapraksalanasosananiksepadanacauraharanadimanahsamksobhakarini vastre grhite katham syat? pratyuta samyamopaghatakam evaitat bahyabhyantaranairgranthyaparipanthitvat.

#55 nanv evam pindausadhyadinam api parigrahatvaprasangat katham tadadayinam api moksah syat?


200

#56 ity apy asaram, tesam udgamadidosapariharenopadiyamananam ratnatrayopabrmhanahetutvat. na hi te siddhantavihitavidhinopadiyamana moksahetor apakarttarah. tad agrahane capurne 'pi kale vipatter apatteh, atmaghatitvam syat; vastragrahe tu nayam dosah. sasthastamakadikramena ca mumuksubhih pindadikam api tyajyate, paramanairgranthyabhagbhis taih pratilekhanañ ca, na tu stribhih kadacid vastram.

#57 na ca grhite 'pi vastre mamedambhavasyasam asambhavad aparigrahatvam vacyam, virodhat. buddhipurvam hi patitam vastram hastenadaya paridadhanaya murccharahitatvanupapatteh. yad buddhipurvam patitam apy adiyate na tatra murccha'bhavah, yatha suvarnadau; tatha adiyate ca stribhir vastram iti.

#58 etena "upasargadyasaktam ivambaram aparigrahah" ityadi pratyakhyatam, upasargadyasakte vastre patite buddhipurvagrahanasambhavat.

#59 athocyeta—strinam vastratyagabhyupagame kulastrinam lajjabhuyisthatvat diksagrahanam eva na syat, vastre tu sati tatparigrahamatram dosah, sakalasilaparipalanam tu gunah; iti tyagopadanayor gunadosalpabahutvanirupanena bhagavata vastram upadistam tasam iti.

#60 tad etad asmakam abhistam eva, nahi atrarthe vayam vipratipadyamahe; moksa evasmakam vipratipatteh. na ca tacchilam moksaprasadhanaya prabhavati, parigrahavad asritatvat; grhasthasilavat. na hi grhasthasilam tyagopadanayor gunadosalpabahutvanirupanena bhagavatopadistam api moksaprasadhanaya prabhavati, evam prakrtam api.

#61 atha tac chilam, himsasabalitatvan na tatprasadhanaya prabhavati.

#62 tad anyatrapi samanam. na khalu strisambandhisilam himsasabalam na bhavati, yukaliksadyanekajantusammurcchanadhikaranavastrasamanvitatvat, grhasthasilavat. tatsammurcchanadhikaranasya ca vastrasya himsanangatve murdhajanam apanayananarthakyam syat.

#63 yad apy abhihitam "pramadabhave tasam himsa 'nutpatteh" ityadi tad apy apesalam, lobhakasayaparinatau tasam apramattatvanupapatteh. tatparinater eva pramadatvat. tad uktam—

vikaha taha kasaya imdiya nidda ya taha ya panayo ya,
cadu cadu pana egege humti pamada hu pannarasa. [Pancasangraha, i, 15]

iti. lobhakasayaparinatis ca strinam buddhipurvam vastrasvikarad astity avasiyate.

#64 atha vitaragatve 'py asam lajjopanodartham tatsvikarasambhavat, natas tasam tatparinatisiddhih.

#65 nanv evam kamapidapanodartham kamukadisvikaro 'py asam kin na syad avisesat?

#66 atha tatsadbhave vitaragatvam tasam virudhyate,

#67 tad etal lajjasadbhave 'pi samanam. na khalu vitaragasya lajjopapadyate, sati rage bibhatsavayavapracchadaneccharupatvat tasyah. yo vitarago nasau lajjavan, yatha sisuh; vitaraga ca bhavadbhir abhipreta aryika, iti.

#68 yadi ca pumsam acelah samyamo mukter hetuh, strinam tu sacelah, tada karanabhedan mukter apy avasyam anusajyeta bhedah. yo 'tyantabhinnah. samyamah so 'tyantabhinnakaryarambhakah; yatha yatigrhisamyamo 'tyantabhinnasvargadyarambhakah; atyantabhinnas ca sacelacelarupo muktihetutayabhipreta aryaryikasamyamah, iti.


201

#69 na canayor muktibhedo 'sti, sakalakarmaksayalaksanaya mukter ubhayor bhavadbhis tulyatayabhyupagamat.

#70 kiñca, sacelasamyamasya muktihetutve muktyarthinam na vastrades tyagah. karttavyatayopadisyeta, upadisyate casau [vastratyagah] tesam tatha, ato vastrader muktyangata 'nupapattih. prayogah—vastram mukter angam na bhavati, muktyarthinam tattyagasya karttavyatayopadisyamanatvat. yattyago muktyarthinam karttavyatayopadisyate na tat mukter angam, yatha mithyadarsanadi; karttavyatayopadisyate ca tesam vastratyaga iti. yat punar mukter angam na tattyagas tadarthinam karttavyatayopadisyate, yatha samyagdarsanader iti.

#71 yac canyad uktam "purusair avandyatvasya ganadharair vyabhicarah." ityadi, tad apy asampratam. yato 'rhatam tirthakaratvanamapunyatisayavasat paramamahattvapadapraptatvenakhilajanair vandyatvam eva, na vandakatvam. nahi kascit tatpadadhikapadarho jagaty asti yasya te [tirthakarah] vandaka bhavisyanti; ganadharanam tu tathavidhapunyabhavat tatpadaprapter abhavan na tadvandyatvam. muktisamagri tu tirthakaretaresam siddhyatam na visisyate. aryikayas tu visisyate, taddheturatnatrayabhavat.

#72 tatha strinam na nirvanapadapraptih, yatigrhidevavandyapadanarhatvat; napumsakadivat. yatinam hi vandyam padam dvividham, param aparam ca. tatra param tirthakaratvalaksanam, aparam acaryadilaksanam. tad ubhayam api pumsam evopadisyate, na strinam. tatha grhinam devanan ca vandyam padam dvividham, paraparabhedat. tatra tesam. vandyam param padam cakravarttitvam indratvam ca. aparam mahamandalikadi samanikadi ca. tad api pumsam eva sruyate, na strinam.

#73 pratigrham ca prabhutvam pumsam eva, na strinam. tatha pitari saty asati ca putrasyaiva laghoh virupakasyapi sarvatra karye 'dhikaro na putrinam mahatinam api. ato yasam samsarikalaksmyam apy adhikaro nasti tasam moksalaksmyam adhikaro bhavisyatiti kim api mahadbhutam!

#74 nanu yadi mahatyah sriyo 'narhatvat tasam amuktih, tada ganadharadinam apy amuktih syat, mahatyas tirthakaratvasriyas tesam apy anarhatvavisesat?

#75 ity apy asundaram, vyaktibhedasyatra vidhinisedhayor anangatvat. purusavargo hi mahatyam sriyam adhikrto na strivargah; atas tatpariharena tasyaiva muktir abhyupagantavya, na punah kascid vyaktau tathavidhasriyo 'sambhave 'pi muktyupalambhad vyabhicaram udbhavya muktim prati strinam tatsamanata "padayitum yukta. na khalu ekasya rajaputrasya rajyapraptav anyatatputranam tad apraptitas tato hinatve 'pi putrya samatvam yuktam; putravargat putrivargasya sakalavyavaharesu loke 'tyantavilaksanataya prasiddheh. tatah, strinam na moksah, purusebhyo hinatvat; napumsakavat. na ca tebhyo hinatvam asam asiddham, anantaram evasya samarthitatvat.

#76 itas ca tat siddham yatah saranavaranaparicodanadini strinam purusah kurvanti na striyah purusanam, tirthakarakaradharas ca purusa na striyah. uktam ca—

saranavaranaparicoyanai purisa karei nahu itthi. [Oghaniryukti-tika , 448]

#77 nanu na hinatvam adhikatvam va mukter angam, kintu ratnatrayam sisyacaryavat, tathahi—sisya acaryebhyo hinah te tu tebhyo 'dhikah, atha cobhayesam muktih, tadvad aryanam aryikanam ca sa bhavisyati,

#78 iti ca sraddhamatram, yatah sisyacaryavat hinadhikatve 'pi stripurusayor


202

muktir avisesatah syat, yadi tadvat tayor api muktihetubhutam ratnatrayam avisesatah syat; na ca strisu tad asti, taddhetubhutasyasya prapañcatas tasu prag eva pratisiddhatvat ratnatrayamatram tu tatra sad api na tadd hetuh, grhasthader api muktiprasangat. nahi pracandamarttandaprasadhye karye pradipasya svapne 'pi samarthyam pratiyate.

#79 yad apy uktam—"garhasthye 'pi susattvah" ityadi, tad apy avicaritaramaniyam. nahi yatha 'nekadurdharaparisahasahatvenakhilakarmanirmulanasamartham mahasattvam pumsam prasiddham tathavidham svapne 'pi strinam asti. strivargapeksayaiva Sitadinam sattvaprakarsasambhavat "mahasattvah" ity ucyante. nahi tasam pumsam iva sattvadhikyam asti kvapi karye. tathavidhasattvavikalanan ca tasam katham mahasattvasadhyamuktiheturatnatrayasamagrata syat? tathahi —na strisariram muktiheturatnatrayasamagratopetatmasrayah mahata papena nirvarttitatvat, narakadisariravat.

#80 kiñca, akhilakarmaksapanaprarambhahetos tasya tadasrayatopapadyate. na ca strisarirasya tatprarambhahetutopapadyate. tathahi —na strisariram sakalakarmaksapanaprarambhahetuh, mahata papena mithyatvasahayenoparjitatvat; narakadisariravat. strinirvarttakam hi karma mahatpapam, na mithyadrster anyenoparjyate. yady api sasadanasamyagdrstir api tad uparjayati tathapy asau samyagdarsanam avasadayan mithyadrstir eva, mithyadarsanabhimukhasyasya mithyadarsanenaiva vyapadesat. samyanmithyadrstir api hi tat tavan narjayati, kimanga punah samyagdrstih? stritvenotpadyamano 'pi jivo mithyatvaparinata evotpadyate. tad uktam—

chasuhetthimasu pudhavisu joisavanabhavanasavvaitthisu,
varasa micchuvavade sammaitthi na uppayadi. [Pancasangraha , i, 193]

yasan cotkrstasthitikadevapadapraptir api nasti ta moksapadam prapsyantiti mahan nyayakausalam!

#81 yad apy uktam "atthasayam egasamaye" ityady agamas ca strinirvane pramanam ityadi, tad apy analpatamovilasitam; asyagamasyasmatpraty apramanatvat. tadapramanatvan ca pramanabadhitarthapratipadakatvat suprasidddham. yatha ca strinirvanalaksano 'rthah pramanabadhitas tatha prapancatah prak pratipaditam eva.

#82 nanu

pumvedam vedamta je purisa khavagasedhim arudha,
sesodayena vi taha jhanuvajutta ya te du sijjhamti. [Prakrta-Siddhabhakti , 6]

ityader api pramanabhutagamasya tannirvanapratipadakasya sadbhavat katham praktanagamasya pramanabadhitarthapratipadakatvam, agamat strinirvanasiddhir va?

#83 ity api manorathamatram, tasya tannirvanavedakatvasambhavat. sa hi pumvedodayavat sesavedodayenapi pumsam evapavargavedakah, ubhayatra "purusah" ity abhisambandhat. veda iti hi mohaniyodayajanma cittavikaro 'bhilasarupo 'bhidhiyate, udayas ca bhavasyaiva, na dravyasya.

#84 yad apy uktam—"dravyatah purusah" ityadi, tad apy acarcitabhidhanam. dravyatah strivedasya moksaprasadhanasamarthyabhavasya pratipaditatvat katham dravyatah stry api bhavatah puruso nirvasyati? yad dravyato moksaprasadhane 'samartham tad bhavato 'pi tatprasadhane 'samartham eva, yatha tiryagadi; dravyato moksaprasadhane 'samartha ca stri, iti. ato dravyatah pu-


203

rusasyaiva bhavato vede yatra kutracid arudhasya nihsesato nikhilakarmaratinirjayanasamarthyam abhyupagantavyam, lokavat. yathaiva hi loke puruso mahasattvopeto gajaturagadau yatrakutracid arudhah kiñcid divyam astram adaya ranarange nikhilasatruvargam unmulayan paramaisvaryam anubhavatity abalam prasiddham, na punar yatharthanama 'bala, tatha dravyatah purusa eva bhavato vedatrayanyatamavedadhirudhah sukladhyananupamastram adaya karmarativargam unmulayan paramaisvaryam anubhavatiti.

#85 yad apy abhihitam "na ca siddhyato vedah" ityadi, tat satyam eva; nahy asmabhir vedat muktir abhyupagamyate, karmanicayanirdahanasamarthativratarasukladhyananalat paraparamukter abhyupagamad iti.


205

 

Preferred Citation: Jaini, Padmanabh S. Gender and Salvation: Jaina Debates on the Spiritual Liberation of Women. Berkeley:  University of California Press,  c1991 1991. http://ark.cdlib.org/ark:/13030/ft138nb0wk/